به قلم: وجیهه السادات حسینی

آن وقت ها نگاتیوها، هم کوتاه بودند و هم گران. نو بودند و عاشق؛ شبیه کفش نویی که تازه خریده شده و جایش روی طاقچه اتاق است. جای نگاتیوها طاقچه ی اتاق و احترام بود. آن وقت ها دوران اولین فیلم‌های ساخته شده، اولین‌ های ضبط شده و اولین نگاتیوهای رنگ شده است.

فیلم کوتاه، بیان موجز اندیشه ها، داستان‌ها، مهرها و موهبت هاست، آن چنان که شیفته ی نگاه کارگردان از دریچه دوربینش می شوید. فیلم‌ کوتاه یعنی کارگردانی نشان دهد در زمان کم، چه کاری از دستش بر می آید و این، هنرِ فیلمسازِ فیلم کوتاه است.

و اما تعریف آکادمی علوم و هنر تصاویر متحرک می‌تواند این گونه باشد که هر اثری با حداکثر زمان ۴۰ دقیقه، فیلم کوتاه شناخته می‌شود. تیتراژ اول و آخر نیز جزو این زمان از فیلم کوتاه به‌ شمار می‌آیند.

فیلم کوتاه یعنی عاشق کارت باش تا بتوانی با ورود یه عرصه های غیر عاشقی، کاری بی نظیر بسازی که از ثانیه ی اولش تا کوتاهی آخرش، مخاطب از جایش تکان نخورد و بفهمد و بداند این کوتاهی بی نظیر، حاصل عاشقی است نه فقط حرفه ای برای وصولِ … .

فیلم‌ کوتاه همان اثر کوتاه و داستان بلند زیپ شده است که مهارت تو، آن را به عرصه نگاه می‌رساند.

اما یادمان نرود ساختن و تماشای این دست فیلم ها از آن دست لطف هاست که ماندگار است و حتی با حضور فیلم های بلند همچنان به دلبری خویش ادامه داده است. لطف کوتاه ۴۰ دقیقه ای که شاید در خلال محو شدن و تماشایش به شکستن تخمه هم نرسی.

فیلم کوتاه، محدودیت‌هایی مختص خود را دارد؛ باید تمام ایده‌های کارگردان را بی کم و کاست در زمانی کوتاه، به تصویر بکشد و مهم تر از همه جذاب نگاه مخاطب باشد؛ که کوتاهی، سببی بر بی لطفی اش نگردد و موضوع قابل بحثی را ارائه کرده باشد.

پازولینی و فیلم کوتاه

از نظر پازولینی، فرم در فیلم های کوتاه، بیشتر از فیلم های بلند، قابل توجه است و مطلب را این گونه دلیل می آورد که رویدادهایی که در پیرامون ما اتفاق می‌افتند امکان تبدیل به فیلم کوتاه را دارند اما این امکان برای فیلم بلند وجود ندارد.

پازولینی، تفاوت بعدی را در فیلمنامه می داند، چرا که بر این باور است که مضامین ذهنی ما، امکان تبدیل بیشتری را به فیلم کوتاه دارند؛ چون در فیلم کوتاه قرار است بین 5 تا نهایتاً 40 دقیقه، داستانی گفته شود اما در فیلم بلند، مضامین کوتاه ذهنی ما، نمی تواند داستان پر کنش یک فیلم را پر کند.

چرا تعداد فیلم‌های کوتاه ساخته‌شده در جهان، زیاد است؟

نزدیک به نظر پازولینی، می توان گفت به این دلیل که ساخت آنها با امکانات کم نیز میسر است؛ اما مهم آنجاست که با این وصف نیز، در میان فهرست آثار برجسته سینما، فیلم های کوتاه زیادی وجود دارد.

فیلم های کوتاه، همسان فیلم‌های بلند، محبوبیت خود را به لطف فیلمنامه های موفق و محبوب خود دارند.

آیا فیلم کوتاه، خلاصه فیلمی بلند است؟

آیا داستان کوتاه، خلاصه ای از یک داستان بلند است ؟ خیر، اینطور نیست. فیلم کوتاه، همسان فیلم بلند، و تنها با تفاوت در عنصر زمان است، اما تنها نمی‌توان به نکته زمان در تفاوت اشاره کرد.

فیلم های کوتاه، از مرحله فیلمنامه نویسی تا فیلم سازی، با شیوه های مرسوم فیلم‌های بلند، تفاوت هایی دارد و این تفاوت، فقط در حیطه تولید نیست و در حیطه سبک نیز تفاوت های اساسی با یک فیلم بلند دارد. اما وجه تمایز اصلی با فیلم بلند، زمان فیلم است.

چهار گروه متفاوت از فیلم‌های کوتاه

مدت زمان، بین 1 تا 4 دقیقه است. به طور معمول، دارای یک تا دو صحنه اند.
مدت زمان این فیلم ها بین 7 تا 12 دقیقه است و حدود 5 تا 8 صحنه دارند.
مدت این فیلم ها بین 20 تا 25 دقیقه است و حدود 12 تا 15 صحنه اصلی دارند.
بیشتر از 30 دقیقه زمان دارند و با توجه به زمان فیلمنامه، حدود 20 تا 30 صحنه اصلی دارند.

جشنواره فیلم کوتاه

جشنواره‌های بزرگی چون جوایز اسکار، جشنواره کن و جشنواره فیلم برلین، نمایش فیلم کوتاه دارند و این فیلم‌ها جوایز مختص خود را دارند.

جشنواره فیلم کوتاه در ایران

جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، جشن مستقل فیلم کوتاه (آکادمی فیلم کوتاه ایران)، جشنواره‌های منطقه‌ای سینمای جوان، برخی از مهم‌ترین رویدادهای سینمایی در حوزه فیلم کوتاه در ایران هستند.

فیلمساز فیلم کوتاه

فیلم‌سازانی نظیر جوزپه تورناتوره، پیر پائولو پازولینی، کن لوچ، آلن رنه و… سینما را با فیلم کوتاه شروع کردند. در ایران، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، سهراب شهیدثالث، عباس کیارستمی، اصغر فرهادی و… با فیلم های کوتاه به سینما وارد شدند.

در کمترین زمان، به موضوع خاص پرداختن، مهارت کارگردانی است که در زمانی کوتاه، خلاقیت خود را برای روایت داستانش به کار می‌برد.

نخستین فیلم کوتاه

“خروج کارگران از کارخانه” نخستین فیلم برادران لومیر، نخستین فیلم کوتاه تاریخ سینما نیز محسوب می‌شود.

فیلم کوتاه در ایران

سینمای کوتاه در مهر ماه ۱۳۴۷ توسط بصیر نصیبی با نام “سینمای آزاد ایران” راه‌اندازی شد و توانست در سراسر ایران، خودی نشان دهد. با وجود حمایت های تلویزیون از سینمای آزاد، اما فیلم‌سازانِ آن دوره کوشش کردند که مستقل بمانند.

بسیاری از فیلم‌سازان، پس از انقلاب ۱۳۵۷ از جمله کیانوش عیاری، مهدی صباغ‌زاده و فریدون جیرانی از سینمای آزاد وارد سینمای حرفه‌ای شدند. سینمای کوتاه معاصر، توسط انجمن سینمای جوانان ایران حمایت می‌شود که سازمانی دولتی است و فیلم‌سازانی نظیر بهمن قبادی، تورج اصلانی، آرش رصافی، داریوش غریب زاده، محمدرضا تیموری، امید وفایی، امیرشهاب رضویان، ابوالفضل عطار، محمدرضا فرطوسی، شهرام مکری، امیرعلی اعلایی، ایرج سالاروند، وحید موسائیان، داریوش یاری، مسعود امینی تیرانی، کاوه مظاهری، کاوه قهرمان، داود رضایی، رضا فهیمی، سعید نجاتی، عطا مجابی، برادران ارک را پرورش داده‌ است.

انجمن صنفی فیلم کوتاه ایران نیز در خانه سینما در شهریور سال ۱۳۸۲ شکل گرفت.

معرفی 4 فیلم کوتاه برتر در جهان

فیلم کوتاه آواز

فیلم کوتاه مجارستانی “آواز” در سال 2016 و به کارگردانی کریشتوف دآک در مدت 25 دقیقه ساخته شد که در بوداپست و در سال 1991 اتفاق می‌افتد. داستان فیلم، توجه بسیاری از منتقدان را به خود جلب کرد و توانست جوایز زیادی کسب کند.

فیلم Sing در نهایت، جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه را کسب کرد و به عنوان فیلم آغازین جشنواره فیلم سئول انتخاب شد.

فیلم کوتاه کودک خاموش

فیلم کوتاه “کودک خاموش” (The Silent Child) به کارگردانی کریس اورتون در سال 2017 منتشر شد و موفق به دریافت جوایز زیادی در جشنواره‌های مختلف شد که از معروف ترین آن‌ها می‌توان به جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه اشاره کرد.

فیلم کوتاه هلیوم

فیلم کوتاه 20 دقیقه‌ای “هلیوم” به کارگردانی آندرس والتر دانمارکی در سال 2014 منتشر شد.

فیلم کوتاه خدای عشق

فیلم کوتاه “خدای عشق” (God of Love) به کارگردانی و نویسندگی لوک ماتنی، یک فیلم آمریکایی به مدت 18 دقیقه است که در سال 2010 موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم کوتاه شد.

در نهایت، تعریف من را برای کارگردانی فیلم کوتاه با خود تکرار کن که تو، معجزه سینمایی را به پیش می بری که در کوتاه زمان، بلند بالا داستان را روایت می کند. دوست دارم برایت از معجزه هایی بنویسم که در سراسر جهان، چونان من و شمایی پدید آورده اند، اما زمان، کم و جای گفتار، تنگ است. نگاهتان را از اینجا به آنجا می برم که در آینده “ساختار فیلم‌ کوتاه ” را چگونه برایتان تصویر کنم که بخوانی ام و بدانی ام.

برای آشنایی بیشتر با فیلم کوتاه و شیوه ساخت آن، مسترکلاس کارگردانی و ساخت فیلم کوتاه را ببینید.