شاید شما هم از آن دسته افرادی باشید که از کودکی با رویای بازیگری و حضور در صنعت فیلم و سینما روزهای خود را سپری کرده و زمانی که درباره ی حرفه ی آینده تان از شما سوال می شد، به علاقمندی به بازیگری اشاره کرده باشید و حالا پس از سال ها که نسبت به روحیات خود شناخت دقیق تری پیدا کرده اید، دریافته اید که تخیل بسیار خوبی دارید، مدیریت و نظارت بر انجام کارها با روحیات شما سازگارتر بوده و توانایی هدایت افراد در مسیرهای خلاقانه در خون شماست؛ و از طرفی نیز همچنان می خواهید شغلی که برای خود انتخاب می کنید در ارتباط با صنعت فیلم و سینما باشد. بنابراین یکی از گزینه های روی میز برای شما، حرفه ی کارگردانی است. پس تا دیر نشده لازم است اطلاعات خود را در خصوص این شغل و رشته تحصیلی افزایش دهید و با مسوولیت ها و وظایف، دغدغه ها و مشکلات، مهارت ها و ویژگی های شخصیتی لازم برای آن آشنا شوید. شناخت علائق و انطباق آن با توانمندی های ذاتی و ویژگی های شخصیتی، هم در انتخاب رشته ی تحصیلی مطرح است و هم در انتخاب شغل افراد. چرا که آینده ی افراد به این انتخاب ها وابسته است.

اینکه شما در کدام یک از موقعیت های انتخاب رشته ی تحصیلی یا شغلی باشید، تفاوتی نمی کند؛ مهم این است که اطلاعات کافی را در خصوص این موضوع به دست آورید و با اطمینان دست به انتخاب بزنید. ما در اینجا سعی کردیم تا اطلاعات لازم برای شما در خصوص حرفه ی کارگردانی سینما، الزامات آن، چگونگی تولید فیلم و تفاوت های بین کارگردانی و تهیه کنندگی را فراهم آوریم. پس با ما همراه باشید.

کارگردانی سینما چیست و چگونه کارگردان شویم؟

در سال های آغازین پیدایش صنعت فیلمسازی، با توجه به ساختار ساده ی فیلم ها، نیاز چندانی به حضور کارگردان احساس نمی شد. به مرور و با رشد صنعت فیلم سازی، حضور فردی که بتواند بر روند تولید فیلم نظارت و آن را به لحاظ هنری و فنی هدایت کند، بیش از پیش احساس شد و بدین ترتیب حرفه ی کارگردانی به وجود آمد. از این پس کارگردان به عنوان مهره ای کلیدی و موثر در تولید فیلم ها مطرح شد که می توانست فکر و دیدگاه خود را در فیلم ها اعمال کند. در گذر زمان، اهمیت این نقش به قدری برجسته شد که امروزه تقریبا فیلم با نام کارگردانش شناخته می شود و پس از مطرح شدن نام یک فیلم، عموم مردم در جستجوی یافتن نام کارگردان آن بر می آیند. حتی برخی از مردم به جهت علاقه ای که به سبک فیلم سازی کارگردانی خاص دارند و به اعتبار نام او، به تماشای فیلم می نشینند و این گونه می شود که در سینمای امروز ایران، آثار برخی کارگردان ها فارغ از محتوای تولیدی، همواره دیده می شود و مخاطبان خاص خود را دارد.

حتما تاکنون با فیلم هایی مواجه شده اید که از فیلم نامه ی بسیار خوبی استفاده کرده و از بازیگران مطرح و ستاره نیز بهره برده ولی در نهایت به دلیل کارگردانی ضعیف، نتوانسته نظر مخاطب را جلب نماید و در حقیقت شکست خورده است. بر عکس این موضوع نیز بسیار پیش آمده است؛ آنجایی که کارگردانی متبحر از بازیگرانی گمنام و فیلم اولی برای بازی در فیلم خود استفاده می کند ولی به دلیل مهارت او در بازی گرفتن از افراد و هماهنگی بین بخش های مختلف، کیفیت فیلم بسیار بالا بوده و مورد توجه و استقبال تماشاگران و مخاطبان قرار می گیرد.

حال با توجه به جایگاهی که برای کارگردان تصویر شد، باید دید وی چه مسوولیت هایی بر عهده دارد و باید واجد چه ویژگی هایی باشد:

کارگردان کیست؟

کارگردان کسی است که مسوولیت اصلی و در حقیقت بیشترین مسوولیت را در تولید فیلم بر عهده دارد؛ او بیشترین زمان کاری را بر سر پروژه ی فیلم سازی سپری می کند. در حقیقت وی کسی است که همواره باید در تمام مراحل تولید حضور داشته باشد؛ خواه در ساعاتی از شب باشد یا در یک روز تعطیل. گاهی نیز نیاز است که برای تولید فیلم به سفرهای کاری برود. ولی معمولا محل کارش یا در استودیو است یا سر صحنه ی فیلم برداری.

وظایفی از قبیل اصلاح و نظارت بر نحوه ی بازی بازیگران تا نظارت بر تصویر و صدای فیلم بر عهده ی کارگردان است. از این رو هماهنگی و انجام مراحل مختلف تولید یک فیلم به صورت مستقیم و حتی گاهی به طور غیرمستقیم با نظارت او انجام می شود. معمولا فکر نهفته در فیلم و شکل نهایی اثر، محصول فعالیت کارگردان است. کارگردان گاهی فیلمنامه ی اثر را خود می نویسد و تهیه کننده اثر نیز خود اوست. حتی در برخی فیلم های مستند یا تولیداتی که بودجه های محدودی دارند، کارهای مربوط به فیلم برداری و صداگذاری را نیز خود او انجام می دهد.

مهارت ها و ویژگی های مورد نیاز برای شغل کارگردانی چیست؟

شما به عنوان یک کارگردان باید ویژگی هایی را کسب نموده یا درخود تقویت نمایید؛ داشتن خلاقیت، شکیبایی و صبوری، ممارست در انجام کار، سازماندهی و رهبری افراد تیم با نقش های مختلف، لازمه ی شغل کارگردانی سینماست. پس سعی کنید مهارت های لازم در این خصوص را کسب نمایید. همچنین شما باید بتوانید زمان و بودجه ی تخصیص یافته را به خوبی مدیریت کنید و از آنجا که با افراد مختلفی در فرایند تولید فیلم سروکار خواهید داشت، پس باید مهارت های ارتباطی خوبی داشته باشید.

همچنین توانایی مدیریت بحران و اتخاذ تصمیم های خلاقانه برای پیشبرد کار، از جمله ویژگی های لازم برای این حرفه است. پس اگر این ویژگی را در خود نمی بینید سعی کنید تا در خود ایجاد نموده و مهارت های مرتبط با آن را کسب نمایید. از آنجا که در طی تولید فیلم ممکن است موانع و مشکلات بسیاری از قبیل بیماری یا فوت بازیگران، مشکلات شخصی عوامل اصلی فیلم، مشکلات حقوقی و قانونی فیلم برای اخذ مجوز از سازمان ها، تامین بودجه ی مورد نیاز برای ساخت فیلم و توافق با تهیه کننده و … به وجود آید، بنابراین کارگردان باید بتواند در ابتدا آرامش خود را حفظ کرده و تنش ها را از گروه تولید، دور و مشکلات را رفع نماید. بنابراین او باید ظرفیت مواجهه با مشکلات و بحران ها و توانایی حل آن را داشته باشد. در غیراین صورت آشوب و تنش و نگرانی به اعضای تیم تولید نفوذ کرده و در نتیجه پروژه با شکست مواجه می شود.

از ویژگی های دیگری که برای کارگردانی سینما مطرح است می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• توانایی ایجاد انگیزه در عوامل تولید فیلم
• مهارت در برنامه ریزی و هماهنگی و مدیریت همه جانبه
• کسب مهارت ها و دانش فنی مرتبط و انطباق خود با اصول روز کارگردانی جهان
• توان جسمی مناسب؛ با توجه به اجرای برخی پروژه های فیلم سازی در شرایط خاص نظیر کوهستان، جنگل و … و با توجه به لزوم حضور کارگردان در تمام صحنه های فیلم برداری، لازم است که وی از سلامت جسمانی لازم برخوردار باشد.

مسئولیت ها و وظایف کارگردان کدامند؟

• هماهنگی با تهیه کننده
• همکاری با فیلم نامه نویس و مستندکردن ایده یا فیلمنامه
• آماده کردن فیلمنامه به جهت تبدیل به تصاویر و صحنه های فیلم
• بررسی و اتخاذ تصمیم هوشمندانه درخصوص چگونگی شروع تولید و تعیین محل فیلم برداری
• تنظیم زمان های فیلم برداری
• انتخاب و اعمال نظر در استخدام عوامل فیلم از قبیل مدیرصحنه، صدابردار، تصویربردار، بازیگران و …
• هدایت عوامل فنی فیلم
• هدایت و راهنمایی بازیگران: تقریبا می توان گفت بیشترین وقت و انرژی کارگردان به این امر اختصاص می یابد. در واقع نوع بازی گرفتن از بازیگران، علاوه بر آنکه به مهارت های فردی و خلاقیت خود بازیگران بستگی دارد، تا حد زیادی به هنر و مهارت کارگردان در بازی گرفتن از او نیز وابسته است. بارها پیش آمده بازیگری که بازی های چندان مطلوب و درخشانی از خود در فیلم ها بروز نداده، تحت هدایت ها و راهنمایی های کارگردانی خاص و پذیرش نقشی متناسب با توانمندی هایش، چنان می درخشد که به عنوان بهترین بازیگر جشنواره های سینمایی و تلویزیونی نیز انتخاب می شود
• نظارت بر تدوین نسخه ی نهایی فیلم

و در حالت کلی وظایف و مسوولیت های کارگردان در دو مرحله خلاصه می شود:

مرحله ی اول شامل آماده سازی ها و تدارکات و بسترسازی برای اجرای کار است که لازمه ی آن، ارتباط نزدیک و فراگیر با تهیه کننده و عوامل تدارکات و پشت صحنه است

مرحله ی دوم نیز به تعاملات کاری در زمان اجرای پروژه اختصاص دارد؛ در این مرحله کارگردان با بازیگران فیلم، فیلم بردار، صدابردار و … بیشترین تعاملات را دارد.

شیوه های ورود به حرفه ی کارگردانی

برای ورود به حرفه ی کارگردانی سه راه وجود دارد:
افرا ی که تمایل دارند تا به صورت علمی و آکادمیک وارد این حرفه شوند؛ چنانچه در سنین نوجوانی مسیر خود را یافته باشند، می توانند با انتخاب رشته ی سینما در هنرستان مسیر دستیابی به موفقیت را زودتر طی کنند. هرچند در هنرستان رشته ای با عنوان کارگردانی سینما وجود ندارد، ولی همین رشته ی سینما نیز می تواند پاسخگوی نیازهای اولیه ی افرادی باشد که علاقمند به کارگردانی سینما هستند؛ البته این مقطع به طور عمومی تر به موضوع سینما نگاه می کند و موضوعاتی از قبیل فیلم نامه نویسی، کارگردانی، بازیگری و … را پوشش می دهد. اهمیت این موضوع در آن است که کارگردان باید بر تمام موضوعاتی که به ساخت فیلم مربوط می شود، اشراف داشته باشد. بنابراین گذراندن این دوره ها، افراد را برای ورود قدرتمندتر به عرصه ی کارگردانی سینما آماده می کند.

افرادی هم که می خواهند مدرک دانشگاهی مرتبط با کارگردانی را به دست بیاورند، می بایست در کنکور سراسری شرکت کرده و پس از قبولی در آزمون، در رشته کارگردانی سینما مشغول به تحصیل شوند.

روش دیگری که برای ورود به این عرصه وجود دارد این است که افراد به صورت تجربی مهارت های لازم را کسب نمایند. برای این منظور لازم است در دوره های کارآموزی مرتبط با کارگردانی شرکت کنند و مطالعات خود را بر این حوزه متمرکز کنند.

چگونه فیلم اول خود را بسازیم؟

برای ساخت فیلم به عنوان کارگردان باید با تمام بخش ها و مراحل تولید فیلم از قبیل بازیگران، فیلمنامه، تدوین و … آشنایی داشته باشیم. برای این منظور باید قواعد و اسلوب های فیلم سازی و قاب دوربین را بشناسیم.

چنانچه می خواهیم اولین فیلم خود را بسازیم باید فیلم نامه را خوب بررسی نموده و برای آن تهیه کننده ای بیابیم. شاید بتوان گفت این مرحله یکی از دشوارترین مراحل تولید فیلم برای یک کارگردان فیلم اولی است. چرا که او می بایست بتواند از طرح خود دفاع کند و آن را به گونه ای ارائه دهد که نظر تهیه کننده را جلب نموده و او را پای کار بیاورد. تهیه کننده باید مطمئن شود فیلم نامه ی پیش رو توان جذب مخاطب به سینما و فروش بالا را دارد یا نه؟ در صورتی که ازاین موضوع مطمئن شود در همراهی با کارگردان درنگ نخواهد کرد. پس ما در این مرحله کار سختی را در پیش خواهیم داشت!

گام بعدی که باید برای تولید فیلم برداریم، پیداکردن سرمایه گذار مالی برای اجرای پروژه است؛ برای این منظور باید در ابتدا به ارگان های رسمی و دولتی مثل بنیاد فارابی مراجعه نماییم و اگر پیگیری ها از این نهادها نتیجه بخش نبود، راه های دیگر و سرمایه گذاران دیگری را بیابیم تا هزینه و بودجه ی تولید فیلم را تقبل و از فیلم ما پشتیبانی مالی نمایند.

گام بعدی، اخذ مجوز کارگردانی و پروانه ساخت است؛ ما باید به عنوان فیلمسا،ز مجوز لازم برای این امر را به دست آوریم.
پس از اینکه مراحل فوق را با موفقیت سپری کردیم، حال می توانیم با امید و انگیزه ی مضاعف، وارد فاز پیش تولید فیلم شویم و عوامل مورد نیاز برای اجرای پروژه اعم از بازیگران، صدابرداران، تصویربرداران و … را انتخاب نماییم.

یکی از مسئولیت های سخت کارگردان های فیلم اولی، آن است که باید بتوانند اعتماد بازیگران را جلب نموده و صحنه های فیلمبرداری و تولید را مدیریت کنند. اهمیت این موضوع، آن زمانی مشخص تر می شود که برخی عوامل به جهت سابقه طولانی و داشتن تجربه ای بیشتر از کارگردان، حق اظهار نظر و دخالت در اجرای پروژه را برای خود قائل هستند. این موضوع آسیبی جدی است و چنانچه فیلم ساز نتواند آن را مدیریت کند، عنان کار را از کف داده و طرحش با شکست مواجه می شود.

زمانی که فیلم مورد نظر، تولید و نسخه ی نهایی آن نیز تدوین شد، نوبت به اکران فیلم و حضور در جشنواره های مختلف می رسد. در حقیقت در این مرحله، فیلم دیده شده و بازخوردهای مختلفی خواهد گرفت.

چنانچه بتوانیم در اولین فیلم تولیدی خود، اصول و قواعد و استانداردهای فیلمسازی را رعایت کنیم و اعتماد عوامل صحنه و بازیگران و از همه مهم تر مخاطبین را به دست بیاوریم، می توانیم به تولید آثار بعدی خود هم امیدوار باشیم.

فرق کارگردان و تهیه کننده چیست؟

تمییز کارگردان از تهیه کننده چندان امر دشواری نیست؛ در سطور بالاتر توضیحات مربوط به نقش ها و وظایف کارگردان ارائه گردید. حال با توضیح کوتاه در خصوص مسئولیت های تهیه کننده، تفاوت های این دو نقش کاملا آشکار می شود؛
تهیه کننده، مسئول فراهم سازی تمام امکانات لازم برای تولید و اجرای اثر است. برخی از تهیه کننده ها خود سرمایه گذار فیلم نیز هستند و بودجه ی لازم را برای این امر فراهم می کنند. او هم چنین می تواند درخصوص اینکه کدام اثر تولید و اجرا شود نیز تصمیم بگیرد. ولی تخصص کارگردان در خصوص هدایت بازیگران و عوامل تولید فیلم است. به بیان دیگر کارگردان مسوول هنری است و تهیه کننده مسوول اجرایی و گاهی مالی پروژه.

سخن آخر

با توجه به آنچه در خصوص ویژگی های شخصیتی و مهارت ها و دانش مورد نیاز برای ورود به حرفه ی کارگردانی با شما سخن گفتیم، حال به صورت دقیق تر و با آگاهی بیشتر می توانید انتخاب کنید که شغل و تحصیلات کارگردانی سینما با علائق، توانمندی ها و انتظارات شما منطبق هست یا نه؟ و چنانچه هنوز هم در خود می بینید که وارد این عرصه شوید و رویای فروش فیلم های چند ده میلیاردی در سرتان غوغا می کند، پس تعلل نکنید و در اسرع وقت، با اعتماد به نفس کافی به دنبال شکوفاسازی استعدادهای خود بروید و آینده ی صنعت فیلم سازی را با حضور خود متحول کنید!

شک نکنید با تلاش مستمر و کسب دانش روز در این حوزه، به یکی از بزرگان این صنعت تبدیل خواهید شد؛ مطمئن باشید!