به قلم: فرزانه کوزه گران

احتمالاً شما هم افرادی را در اطرافتان دیده‌اید که آرزوی ورود به دنیای سینما را دارند اما هیچ‌گاه به این آرزوی خود نمی‌رسند؛ اما در این بین، افرادی نیز هستند که اگرچه موفق به حضور در این صنعت پول‌ساز نمی‌شوند اما با تغییر مسیرهای کوچک در پس‌ زمینه‌ی این مشاغل، پیشرفت کرده و به موفقیت می‌رسند.

شغل تدوینگری، یکی از این مشاغل است که از مهم ترین ارکان سینما به شمار می‌رود و سالانه در جوایزی که به بهترین‌های سینما داده می شود نیز سهیم است. اگرچه کار تدوینگر به طور کلی در پشت صحنه و در اتاق‌های تدوین، خلاصه شده و این امر باعث کمتردیده‌شدن این حرفه می‌شود اما از طرفی دیگر، راه مناسبی‌ست برای اینکه افراد در تب دیده‌شدن عاشقان سینما، جایگاه خود را با توجه به علاقه خود در جایی دیگر پیدا کنند و با تلاش به بهترین‌های این صنعت تبدیل شوند.

پیش از اینکه به معرفی و بررسی این شغل بپردازیم، شاید برای شما این سؤال پیش آمده باشد که تدوین دقیقاً چیست و چطور به سینما راه پیدا کرده است؟

تدوین چیست؟

تدوین در واقع، مهم‌ترین بخش فیلم‌سازی‌ست که به فیلم، معنا و مفهوم می‌دهد و در دنیای سینما در آخرین مرحله از تولید یک فیلم، جای دارد. در تدوین از انتخاب پیوند نماهای موجود در فیلم خام و تبدیل آن‌ها به سکانس، برای رسیدن به فیلم نهایی، بهره گرفته می‌شود.

جالب است بدانید که یک به یک صحنه‌های فیلم به صورت جدا ضبط شده و در نهایت پس از فر‌آیند ضبط و فیلم‌برداری، تدوینگر با استفاده از روند رو به رشد داستان، تمامی آن‌ها را به هم متصل می‌کند و با استفاده از افکت‌ها و جلوه‌های ویژه و گرافیکی به صحنه‌ها، رنگ و لعابی بسیار خاص و منحصر به فرد می دهد. پس از این کار است که فیلم، شکل سینمایی به خود می‌گیرد و می توان آن را به نمایش گذاشت.

لازم به ذکر است که معمولاً تدوین در سینما، بر عهده‌ی فردی غیر از فیلم‌ساز است و به این ترتیب، یک تدوینگر باید رابطه بسیار مناسب و ایده‌آلی با کارگردان فیلم داشته باشد تا بتواند نظرات احتمالی و عقاید و سلیقه او را در فیلم نهایی اعمال کند.

امروزه با پیشرفت‌هایی که در عرصه تکنولوژی ویدئو و کامپیوتر رخ داده است، کار تدوینگر، انعطاف، سرعت، دقت و سهولت بیشتری پیدا کرده است.

تدوین چطور به سینما راه پیدا کرده است؟

باید گفت در سال‌های آغازین سینما نه تدوینی وجود داشت و نه تدوینگری! اولین فیلم‌سازان سینما، تنها کار ثبت فیلم را به عنوان فیلمبردار انجام می‌دادند وز هر چیزی که به نظرشان برای مردم جالب و سرگرم‌کننده بود، فیلمبرداری می‌کردند و در سالن‌های سینما به عنوان فیلم‌های تک حلقه‌ای به نمایش می‌گذاشتند. این فیلم‌ها، متشکل از فیلم‌های کوتاهی بودند که یک فیلم بلند یا طولانی را تشکیل می‌دادند. در واقع حرکت در شات همه‌ی چیزی بود که برای سرگرم‌کردن مخاطب لازم بود، بنابراین اولین فیلم‌ها به سادگی، فعالیت‌هایی مانند حرکت در خیابان‌های شهر، ورود قطار به ایستگاه و … را نشان می‌دادند و هیچ داستان و ویرایشی نداشتند. اینجا بود که کم کم استفاده از تدوین فیلم برای ایجاد تداوم یا ادامه، کشف و مورد استفاده قرار گرفت و فیلم‌سازان دریافتند که که با کنار هم گذاشتن نماهای مجزای فیلم‌برداری شده، می‌توان قصه‌ای را خلق کرد و به آن نماهای مجزای بی ‌معنا تدوام داستانی، حس و حرکتی بخشید.

مونتاژ و تدوین چه تفاوتی دارند؟

بسیاری از افراد به طور دقیق، تفاوت بین دو اصطلاح تدوین و مونتاژ را نمی‌دانند. در ابتدای پیدایش، به این تکنیک که برای حذف و مرتب‌کردن سکانس‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت، مونتاژ یا اتصال و حذف بخش‌هایی از فیلم‌ها گفته می‌شد؛ اما بعدها «تدوین» فیلم به معنای ایجاد ساختار مفهومی فیلم و «مونتاژ» به درست نمودن فیزیکی فیلم گفته شد.

در واقع تدوین، فرآیندی هنری‌تر است و شامل اصول زیبایی‌شناسی، برای کنارهم قراردادن پلان‌هاست، تا تأثیرگذارتر باشد و حس خاصی را در مخاطب ایجاد کند؛ اما مونتاژ، فقط کارهای فیزیکی و چسباندن بخش‌های یک فیلم در کنار هم را شامل می‌شود و مفهوم خاصی را دنبال نمی‌کند و قوانین خاصی نیز ندارد.

به بیانی دیگر تدوین، وظیفه‌ی هنرنمایی و خلاقیت در کار را بر عهده دارد و مونتاژ یا ادیت، کار با نرم‌افزار است! بنابراین شاید یک مونتاژکار از اصول فیلم‌سازی اطلاعات کافی نداشته باشد، که در بسیاری شرایط نیز همینطور است، اما در مونتاژ و کار با نرم‌افزار، بسیار مسلط است!

تدوینگر باید پیش از ورود به مرحله‌ی مونتاژ یا ادیت، بسیاری از نکات را برای مونتاژکار تعیین نماید. برای مثال تدوینگر از او می‌خواهد در یک نما یک تکنیک با مشخصات مد نظرش را اجرا کند، درحالی‌که ممکن است خودش توانایی این کار را نداشته باشد چون مونتاژ یا ادیت با نرم‌افزار را بلد نیست اما چون فردی خلاق و با سلیقه است و قواعد را می‌داند، پس در ذهنش آن را شبیه‌سازی نموده و از مونتاژکار درخواست اجرای آن را می‌نماید.

به فرد مونتاژکننده «مونتور» و به فرد تدوین کننده «تدوینگر» گفته می شود و ممکن است در یک فیلم هر دو به صورت مجزا فعالیت داشته باشند.

تدوینگر کیست؟

همانطور که پیش‌تر گفته شد تدوینگر، یکی از عوامل پشت ‌صحنه است که وظیفه ترکیب فیلم خام، افکت‌ها، جلوه‌های ویژه، صداها، تصاویر گرافیکی و در نهایت تولید فیلم نهایی را بر عهده دارد.

تدوینگر باید به امور تولید، مانند کارگردانی، صدابرداری، تصویربرداری نیز آشنا باشد تا بتواند اصلاحات را در تدوین به خوبی اعمال نماید.

تدوینگر باید به‌طور مستمر با کارگردان در ارتباط باشد و در فر‌آیند تدوین فیلم، نظرات او را اعمال نماید. این کار به‌قدری اهمیت دارد که در صورت عدم مهارت و دقت، محصول نهایی به‌هیچ‌ عنوان کیفیت لازم را نخواهد داشت.

به‌طور معمول شروع کار تدوینگر، هم‌زمان با شروع فیلم‌برداری است. به این صورت که سکانس‌های ضبط‌شده‌‌ی روزانه، به تدوینگر تحویل داده می‌شود و او عملیات تدوین را روی این صحنه‌ها اعمال می نماید. بنابراین، پس از اتمام فیلم‌برداری، تدوینگر فیلم خامی در دست دارد که بر مسیر فیلم‌نامه منطبق است و او باید در این مرحله که مرحله پایانی کار است، تدوین نهایی فیلم را انجام دهد.
لازم به ذکر است که پس از اکران خصوصی، با توجه به بازخورد تماشاگران و یا نظر کارگردان، هنوز امکان انجام اصلاحاتی در تدوین فیلم وجود دارد!

وظیفه‌ی تدوینگر چیست؟

بسته به تخصص، نوع و اندازه پروژه‌ی کاری، برخی از وظایف تدوینگر عبارتند از:

1- فهمیدن نیازهای پروژه از طریق برقراری ارتباط نزدیک با کارگردان یا مشتری
2- نگه‌داری و ذخیره امن نسخه اولیه فیلم‌ها
3- بررسی درست و بادقت نسخه اولیه‌ی فیلم و تشخیص درست بخش‌های حذفی
4- حفظ داستان اصلی فیلم علی‌رغم ویرایش‌های انجام شده
5- اضافه‌کردن عناوین، تصاویر گرافیکی، صداها و افکت‌های تصویری
6- گذاشتن همه بخش‌ها در کنار هم و تهیه‌ی نسخه‌ی نهایی

چگونه تدوینگر شویم؟

یکی از سوالاتی که ممکن است ذهن علاقه‌مندان به این شغل را مشغول کند، این است که آیا شغل تدوینگری نیاز به گذراندن تحصیلات آکادمی دارد؟ یعنی‌این‌که یک تدوینگر باید حتما در مراکز آموزشی و دانشگاه‌های کشور فارغ التحصیل شده باشد؟
پاسخ به این سوال خیر است!

می‌توان گفت برای ورود به این شغل، هیچ مسیر ورودی ثابت و مشخصی وجود ندارد! معمولاً بیش از مدارک رسمی، این مهارت‌های فنی و خصوصیات فردی افراد مانند صبر و خلاقیت است که برای کارفرمایان اهمیت دارد.

البته باید به این نکته اشاره کرد که گرچه صرفاً مدرک دانشگاهی در این زمینه لازم نیست، اما بسیاری از تدوینگران فیلم، دارای مدرک لیسانس در یک رشته مرتبط نظیر تدوین و فیلم‌سازی هستند.

در صورتی که افراد نخواهند از طریق دانشگاه و تحصیل در رشته‌های این حوزه، مدرک تدوینگری را دریافت کنند می توانند از طریق آموزشگاه‌های آزاد در سطح شهر، این هنر را به خوبی فرا بگیرند. این آموزشگاه‌ها معمولاً اقدام به برگزاری کلاس‌های تدوین فیلم نموده و شرکت‌کنندگان در این کلاس‌ها در انتها با اخذ مدرک معتبر، قادر به فعالیت در زمینه‌های مرتبط خواهند بود.

البته باید به این نکته توجه کرد که تجربه، نقش مهمی در این شغل دارد و هر چه افراد تجربه‌ی بیشتری کسب کنند و مهارت‌های خود را افزایش دهند شانس بیشتری برای گرفتن پروژه‌های بزرگ تر و فرصت‌های شغلی بهتر خواهند داشت. یا حتی می‌توانند در یک شرکت استخدام شوند و کار طولانی‌مدت با حقوق مناسب نیز داشته باشند.

این تجربه ممکن است به مرور و از طریق روش‌های مختلفی به دست بیاید، برای مثال:

• شرکت در دوره‌های آموزشی
• ویرایش فیلم برای سازمان‌های خیریه
• فیلم‌های تبلیغاتی برای شرکت‌های کوچک
• همکاری با آتلیه‌ها و استودیوهای فیلم‌برداری
  و…
  در واقع برای پیشرفت و حرفه‌ای‌شدن در این شغل باید از پروژه‌های کوچک شروع و تجربه کسب کنید. تجربه در این زمینه بسیار ارزشمند است و به شما کمک می‌کند هم با بازار کار آشنا ‌شوید هم کمک می‌نماید مهارت های عملی خود را بهبود ببخشید.

ویژگی‌ها، مهارت‌ها و دانش مورد نیاز تدوینگر

• خلاقیت: یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که یک تدوینگر را از دیگران متمایز می‌کند، خلاقیت است. اگرچه اکثر کارهای هنری، نیاز زیادی به خلاقیت دارند تا بتوانند محصولی مورد توجه مخاطبان ارائه دهند، اما این موضوع در تدوین بیشتر نمود پیدا می‌کند. در تدوین، تدوینگر باید نظرات و دیدگاه‌های مخاطبان را شناخته و برای اثرگذاری بیشتر فیلم با کمک خلاقیت خود از روش‌های جدیدی بهره بگیرد.
• داشتن دید هنری: یکی دیگر از لازمه‌های اصلی کار تدوین، داشتن دید هنری است که می‌تواند در فهم درست روند کار و ایده‌ها و نظرات فیلم‌ساز به تدوینگر کمک زیادی کند.
• دقت بالا و توجه زیاد به جزئیات: تدوینگر باید از دقت بالایی برخوردار باشد و به کوچک‌ترین موارد در صحنه‌ها توجه نموده و آنها را مطابق با داستان فیلم به‌طور صحیح در کنار هم قرار دهد.
• مهارت‌های ارتباطی عالی: داشتن مهارت‌های ارتباطی عالی به‌منظور ایجاد ارتباط نزدیک با کارگردان، تهیه کننده و… در پروژه، در این شغل مهم بوده و ضروری به نظر می‌رسد.
• توانایی انجام کار تیمی: تدوینگر به جهت همکاری با سایر عوامل فیلم‌سازی از جمله کارگردان، صدابردار و… با هدف تهیه محصولی ارزشمند و با کیفیت، باید توانایی انجام کار تیمی را داشته باشد.
• توانایی انجام به موقع پروژه‌ها و تحمل فشار کاری زیاد
• آشنایی با کامپیوتر و نرم‌افزارهای مرتبط: از آنجا که بسیاری از کارهای تدوین، امروزه به کمک نرم‌افزارهای کامپیوتری انجام می‌شود، تدوینگر باید به‌خوبی با کامپیوتر و این نرم‌افزارها آشنایی داشته باشد.

بازار کار و آینده شغلی تدوینگر

کار تدوینگر فقط مختص کارهای فیلم‌سازی تلویزیون و سینما نیست و برخی از تدوینگران در تهیه بسیاری از پروژه‌های تبلیغاتی و ویدئو کلیپ‌ها نیز نقش اساسی دارند.

به طور معمول تدوینگرها می‌توانند به استخدام شرکت‌های فیلم‌سازی یا تبلیغاتی در ‌آیند و تحت شرایط خاصی نیز می‌توانند در سازمان صدا و سیما استخدام می‌شوند.

اما بسیاری از تدوینگران نیز ترجیح می‌دهند به صورت قراردادی با شرکت‌های تولید فیلم، تلویزیون و شرکت‌های تبلیغاتی کار کنند که زمان این قراردادها می‌تواند از یک روز تا چند ماه باشد. در این حالت تدوینگر به صورت پروژه‌ای مشغول به کار می‌شود و گاهی با توجه به زمان‌بندی‌های استودیوها، مجبور می‌شود به صورت شیفتی و گاهی در شب‌ها نیز کار کند.

سخن پایانی

به‌طور کلی باید گفت که تدوین جزو مشاغل پردرآمد محسوب می‌شود و فرصت‌های شغلی نیز برای تدوینگران پا‌به‌پای سرعتی که تکنولوژی این بازار پیشرفت می‌کند، در حال گسترش است. تمام فایل‌های ویدیویی‌ که در یوتیوب، اینستاگرام و … می‌بینید همگی نتیجه ‌کار ادیتورهای حرفه‌ای و خلاق هستند؛ تا زمانی هم که فرمت جدیدی از محتوا برای برقراری ارتباط با مخاطب اختراع نشود، ویدیو همچنان به عنوان اصلی‌ترین شکل محتوا شناخته می‌شود. بنابراین اگر قصد ورود به این حرفه را دارید نیازی نیست که در مورد کم شدن فرصت‌های شغلی آن نگران باشید! در واقع اگر که دانش و تجربه‌ی کافی داشته باشید هیچ‌گاه با کمبود کار در این حوزه مواجه نخواهید شد. با اینکه در حال حاضر فرصت‌های بسیاری برای تدوین در دسترس هستند، پیش‌بینی می‌شود در آینده نه چندان دور هم مسیرهای شغلی بیشتر و نوآورانه‌تری به این لیست اضافه شوند.

بنابراین اگر می خواهید وارد حوزه سینما و تلویزیون شده و به دنبال شغلی اجرایی و خلاق هستید، این شغل برای شما مناسب است. از همین حالا شروع کنید و قدم‌های ابتدایی را به صورت خودآموز پشت سر بگذارید و به مرور به سراغ برنامه‌های آموزشی رسمی و معروف‌تر بروید، پروژه‌های شخصی تعریف کنید و سعی کنید که با محیط و شرایط کار بیشتر آشنا شده و تجربه کسب کنید.

هر چه تجربه بیشتری کسب کنید و مهارت‌های خود را افزایش دهید مطمئناً شانس بیشتری برای گرفتن پروژه‌های بزرگ تر و فرصت‌های شغلی بهتر خواهید داشت.