صدابردار فیلم کیست و چه کارهایی انجام می دهد؟
به قلم: فرزانه کوزه گران
اگر اهل دیدن فیلم باشید و از شما بخواهند بهترین فیلم‌هایی که تاکنون دیده‌اید را نام ببرید، قطعاً با کمی فکر می‌توانید لیستی از فیلم‌های محبوبتان، چه ایرانی و چه خارجی را معرفی کنید. اما تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید چه عواملی باعث شده این فیلم‌ها تا این حد از نظر شما تأثیرگذار باشند؟
واقعیت این است که فیلم‌های موفق، چیزی فراتر از داستانی هستند که به خوبی نوشته شده است! فیلم‌های خوب، ترکیبی از صداها، موسیقی متن خوب در کنار نقش آفرینی‌های فوق‌العاده، لباس‌ها، فیلمبرداری و… هستند و افراد بسیاری در پشت صحنه دست به دست هم داده‌اند تا یک اثر ماندگار خلق شود.
در مقالات قبل با برخی از این عوامل و مشاغل مرتبط در سینما با آن آشنا شدیم و در ادامه نیز قصد داریم به یکی از مهم‌ترین این عوامل یعنی صدا و به‌طورکلی شغل صدابرداری بپردازیم.
نقش صدا در فیلم چیست؟
پیش از پاسخ به این سوال ابتدا فیلم‌های مورد علاقه‌تان را در نظر بگیرید! حالا، فیلم‌های موردنظرتان را بدون صدا تصور کنید؛ واضح است که اگر صدای فیلم قطع شود شما نمی‌توانید معنی واقعی فیلم را به درستی درک کنید و شاید دیگر آن جذابیت اولیه را برای شما نداشته باشد.
در واقع می‌توان گفت صدا در عین این که می‌تواند بیان‌کننده فضا و تصویر شکل‌گرفته از خیال باشد، با همراهی تصویر، می‌تواند مفهوم متفاوت‌تری را به نمایش بگذارد و در اکثر اوقات، تصویر، زمانی می‌تواند به معنای واقعی، معنی و مفهوم فیلم را برساند که همراه با صدا باشد. به این طریق، در مواقعی که نمی‌توان به طور واضح و مشخصی نکته فیلم را در تصویر بیان کرد، با اضافه کردن صدا، می‌توان تأثیرگذاری صدا در صحنه‌ی مورد نظر را دو چندان کرد.
اگر دقت کرده باشید فیلم‌های اولیه‌ی سینما هیچ صدایی نداشتند و تنها تصاویر متحرکی بودند؛ اما با تولید اولین فیلم ناطق، تحول بزرگی در صنعت فیلم‌سازی ایجاد شد. در حقیقت این صداست که احساسات را بیان می‌کند، به فیلم ریتم می‌دهد و موقعیت زمانی و مکانی فیلم را مشخص می‌نماید و به شناسایی شخصیت‌ها و نقش‌ها کمک شایانی می‌کند.
صدابردار کیست و کار صدابردار فیلم چیست؟
صدابرداری در بخش‌های مختلف سینما، تلویزیون و رادیو وجود دارد و صدابردار، به عنوان آخرین فرد در مسیر ارائه یک اثر، فردی‌ست که نتیجه‌ی زحمات عوامل تولید ازجمله بازیگران، خوانندگان، آهنگساز، نوازندگان و… را به بار می‌نشاند و میزان توانایی او می‌تواند عاملی بسیار مهم در زمینه موفقیت یک فیلم باشد.
صدابردار علاوه بر شناخت کیفیت هنری صدا، باید با نحوه‌ی استفاده از دستگاه‌ها و سیستم‌های صوتی جدید و کاربردی آشنایی کامل داشته باشد.
در بخش تولید انواع فیلم، فرد شاغل در این حرفه کارهای متفاوتی را انجام می‌دهد؛ در هنگام فیلمبرداری و تهیه‌ی آثار، کلیه‌ی تجهیزات و سیستم‌های مربوط به صدا را کنترل کرده و میکروفون‌ها را به درستی و در جای مناسب نصب می‌کند. همچنین در حین ضبط برنامه نیز با دقت صداها را کنترل و ضبط می‌کند و در صورت لزوم افکت و یا موسیقی به آنها اضافه می‌کند.
وظایف صدابردار
به طور کلی وظایف تیم صدابرداری سر صحنه، شامل نگه‌داشتن بوم صدا، نظارت بر کیفیت صدا، ضبط صدا به صورت دیجیتال، ترکیب و بررسی صدا، قراردادن تجهیزات صدا در مکان مناسب در حین فیلمبرداری، تعمیر و نگهداری تجهیزات و… می‌باشد. آنها از میکروفون‌ها، تجهیزات ضبط و نرم‌افزارهای ویرایشی برای ضبط صدا و ایجاد یک صدای واضح و با کیفیت استفاده می‌کنند.
در مجموع می‌توان گفت صدابردار یا مسئول صدا باید در زمینه‌های زیر تخصص داشته باشد:
- صدابرداری سر صحنه؛ ضبط صدا روی صحنه
- صداگذاری پس از صحنه؛ انجام ویرایش و کارهای نهایی صداگذاری در استودیو
مهارت‌ها و توانمندی‌های مورد نیاز صدابرداری
- توان شنیداری بالا
- خلاقیت؛ برای مثال صداگذار در قراردادن افکت‌ها و صداهای اضافی بر روی فیلم باید از خلاقیت خوبی برخوردار باشد تا بتواند کاری جذاب و منحصر به فرد ارائه دهد.
- مهارت ارتباطی خوب؛ صدابردار به منظور ایجاد ارتباط مناسب با کلیه عوامل فیلم از جمله کارگردان، بازیگران و … باید از مهارت‌های ارتباطی خوبی برخوردار باشد.
- توانایی انجام کارتیمی؛ همکاری با اعضای تیم صدابرداری و همینطور کلیه‌ی عوامل فیلم، به منظور تهیه‌ی یک برنامه یا فیلم با کیفیت و ارزشمند، در این حرفه ضروری به نظر می‌رسد.
- تمرکز و صبر؛ به‌طور معمول فرآیند صدابرداری و صداگذاری در بسیاری از فیلم‌ها کاری زمان‌بر و نیازمند تمرکز بالایی‌ست؛ بنابراین مسئول صدا باید صبر و حوصله کافی برای این کار را داشته باشد. برای مثال ممکن است صدابردار در فرآیند صدابرداری مجبور شود در شرایط آب‌وهوایی نامناسب کار کند که مطمئناً تمرکز بالا و تحمل و صبر زیادی را می‌طلبد.
- اطلاع از تکنولوژی صدا و جدیدترین روش‌ها؛ به منظور آگاهی از نحوه کاربرد سیستم‌های مرتبط با صدابرداری و انواع میکروفون‌ها لازم است که صدابردار با تکنولوژی صدا آشنایی لازم را داشته باشد و با استفاده از جدیدترین و پیشرفته‌ترین متدها و روش‌ها به تولید فیلیمی باکیفیت کمک نماید.
- توجه زیاد به جزئیات؛ ازآنجایی‌که صدا از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین بخش‌های هر فیلم و یا برنامه می‌باشد، صدابردار باید به کوچک‌ترین موارد نیز توجه داشته و آنها را در کار خود در نظر داشته باشد.
تفاوت کار صدابردار و صداگذار چیست؟
همانطور که پیشتر اشاره شد، صدابردار وظیفه کنترل کلیه تجهیزات و سیستم‌های مربوط به صدا، نصب میکروفن‌ها در جای درست، نظارت بر صداها در زمان ضبط و افزودن افکت به آنها (در صورت نیاز) و در نهایت ایجاد یک صدای واضح و باکیفیت را برعهده دارد. اما صداگذاری در فیلم چیست؟
صداگذاری در فیلم درواقع به‌معنای حذف، جداسازی یا تغییر صدای پس‌زمینه از زبان اصلی فیلم و قراردادن صدای جدید روی فیلم برای القای حس فیلم به بییننده یا شنونده است.
معمولاً پس از اتمام مراحل فیلمبرداری و انجام برخی کارهای فنی، فیلم به یک صداگذار حرفه‌ای سپرده می‌شود تا صداهای ضبط‌شده سر صحنه فیلمبرداری را بررسی و آن را به بالاترین کیفیت برساند و در صورت لزوم نیز صداهای دیگری مانند موسیقی پس زمینه، صدای باد و باران و… را به آن اضافه کند.
همچنین صداگذار، نقشی مهم و کلیدی در بخش دوبله‌ی فیلم‌های خارجی و انیمیشن‌ها برعهده دارد. هرچند صداگذاری فیلم‌های انیمیشن تفاوت‌های بسیاری با فیلم‌های سینما دارد و خلاقیت متخصص صداگذاری در آن، نقش چشم‌گیر و به سزایی دارد اما به‌طورکلی فرآیند کار به این صورت است که صداگذار، صداهای دوبلورها را ضبط و آنها را به دقت با تصاویر فیلم هماهنگ می‌کند.
تیم صداگذاری پس از صحنه می‌تواند شامل تدوین‌گر دیالوگ‌ها، مسئول صداگذاری مجدد، هنرمندان فولی یا صداسازی (کسانی که صداهای اضافی لازم را برای فیلم ایجاد می‌کنند مانند صدای گریه، خنده و…) باشد. در مجموع وظایف صداگذاری پس از صحنه عبارتند از:
- اصلاح صحبت‌ها متناسب با اجراهای روی صحنه
- دنبال‌کردن دستورات مدیر صدابرداری
- متعادل‌کردن و ترکیب صداها، صحبت‌ها و موسیقی‌های پس‌زمینه
- ایجاد صداهای اضافی لازم برای ترکیب‌کردن با صدای فیلم
البته لازم به ذکر است که در بسیاری از پروژه‌های فیلم‌سازی، وظایف صدابرداری و صداگذاری توسط یک فرد انجام می‌شود.
تفاوت صداگذاری و تدوین صدا چیست؟
صداگذاری و تدوین صدا یکی از ارکان اصلی ادیت فیلم‌های سینمایی می‌باشند. شاید برایتان این سوال پیش بیاید که تفاوت صداگذاری و تدوین صدا در چیست؟
برای روشن شدن این موضوع می‌توان به برخی از شرکت‌ها اشاره کرد که به دوبله‌ی فیلم‌های زبان اصلی مشغولند که در همین کار عمل صداگذاری و تدوین صدا اعمال می‌شود؛ برای صداگذاری این فیلم‌ها ابتدا باید صدای خود فیلم حذف شده و صدای گوینده به زبان فارسی بر روی فیلم قرار داده شود. اما تدوین صدا به چه معناست؟
در واقع شاید در حین کار نیاز باشد که شما بخشی از فیلم را سانسور کنید! در نتیجه بعد از حذف‌شدن آن بخش از فیلم باید آن قسمت از صدا که مربوط به بخش بریده‌شده فیلم است را جدا کنید و مابقی صداها را به شکل مناسبی به هم بچسبانید که به این کار تدوین صدا گفته می‌شود.
در نهایت بهتر است بدانید که اگرچه این دو موضوع با هم تفاوت دارند اما برای انجام یک کار حرفه‌ای به هر دوی آنها نیاز است.
صدابرداری در ایران
صدابرداری در ایران دارای سابقه‌ای نسبتاً طولانی است، به‌طوری‌که صدابرداری صحنه، اولین بار با شروع به کار تلویزیون در ایران صورت گرفت. در ابتدای فعالیت تلویزیون در ایران، به دلیل اینکه صدا همراه با تصویر بود، ضبط صدای سریال‌های در سر صحنه به آسانی انجام می‌شد.
در سال 1347دانشکده صدا و سیما شروع به فعالیت کرد و در رشته صدابرداری اقدام به جذب دانشجو کرد. در مرحله اول، بیش از 55 نفر از دانشجویان این دانشکده پس از گذراندن دوره‌های تحصیلی و عملی، از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شدند که همین افراد در معرفی این صنعت در سینمای ایران نقش بسیار اساسی داشتند.
بعد از انقلاب، شکل دیگری از صدابرداری در فعالیت‌های هنری مطرح شد و صدابرداری صحنه به سینما منتقل شد، و سپس به همراه نیروهای متخصص این رشته، زمینه‌ی راه‌اندازی صدابرداری صحنه در سینما نیز فراهم شد؛ این افراد که با تحصیل در دانشگاه و انجام کارهای عملی در رشته‌ی صدابرداری، تخصص لازم را پیدا کرده بودند، به دلیل این توانمندی‌ها، پایه‌گذار صدابرداری صحنه در فیلم‌های سینمایی تولیدی کشور شدند.
همچنین با افزایش تعداد شبکه‌های تلویزیونی و نیاز به تولید برنامه‌های مختلف، صدابرداری نیز شکل و روش خاصی به خود گرفت. به‌طوری‌که با افزایش تقاضا برای تولیدات آثار هنری و به دلیل نیاز بازار کار، علاوه بر افراد شاغل در بخش صدابرداری تولیدات هنری، بسیاری از افرادی که این صنعت را به صورت تجربی و نه علمی و دانشگاهی آموزش دیده بودند نیز وارد این عرصه شدند. به این ترتیب، صنعت صدابرداری و صداگذاری در سینمای کشور به‌تدریج جایگاه خود را پیدا کرد و در تولیدات هنری مورد توجه خاص قرار گرفت.
آینده‌ی شغلی، بازار کار و فرصت‌های استخدامی صدابردار
تعداد زیادی از صدابرداران در صدا‌وسیما و یا بعضاً استودیوهای صدا استخدام می‌شوند؛ اما برخی نیز هستند که به صورت مستقل و قراردادی با تلویزیون، رادیو و شرکت‌های تولید فیلم کار می‌کنند. البته باید به این نکته توجه کرد که این قراردادها بسته به نوع پروژه می‌تواند یک روزه تا چند ماهه باشد.
بدیهی‌ست که آشنایی با آخرین تکنولوژی‌ها و داشتن مهارت زیاد در کار صدابرداری و صداگذاری مهم‌ترین عامل برای موفقیت در شغل صدابرداری است و افراد توانمند به‌راحتی می‌توانند در بهترین مکان‌ها و با موقعیت کاری مناسب استخدام شوند.
ساعات کار صدابردار
معمولاً ساعات کاری صدابردار متغیر و طولانی است و بسته به نوع پروژه‌ی کاری، گاهی اوقات صبح‌های زود و گاهی اوقات حتی نیمه شب‌ها می‌باشد. محل کاری صدابردار نیز می‌تواند سر صحنه و در فضاهای داخلی یا خارجی و یا استودیوها باشد. بنابراین صدابردار باید بتواند در شرایط مختلف زمانی و آب‌وهوایی به خوبی کار خود را انجام دهد.
درآمد صدابردار
راجع به حقوق و درآمد صدابردار باید گفت که در واقع این موضوع، بسته به شرایط، متفاوت است. برای مثال درآمد صدابردار در بخش خصوصی، با توجه به سیاست‌ها و وضعیت مالی شرکت‌های مختلف، متغیر است. قطعاً این مسئله در مورد صدابرداری که خود استودیو دارد و مستقل کار می‌کند نیز متفاوت است و میزان درآمد او بستگی به میزان فعالیت و تعداد قراردادهایش دارد.
سخن پایانی
حتماً دیده‌اید که اکثر افرادی که در سینما مشغول تماشای فیلم هستند معمولاً از بازیگران یا کارگردان فیلم تعریف می‌کنند، درحالی‌که اگر صدای همان فیلم قطع شود معنی واقعی آن فیلم را نمی‌توانند به درستی درک کنند و نظرشان ممکن است تغییر کند! بنابراین می‌توان گفت همان مقدار که بازیگر، کارگردان، نویسنده و… در تولید یک فیلم تأثیرگذار هستند مطمئناً صدابردار هم به همان مقدار در کیفیت و زیبایی فیلم نقش دارد.
در حال حاضر در کشور ما از نظر مباحث آموزش صدابرداری کمبودی وجود ندارد اما شاید بتوان گفت مهم‌ترین مشکل در این حوزه، نبود تجهیزات جدید و پیشرفته همگام با نوآوری‌های دنیا می‌باشد؛ این در حالی‌ست که برای پیشرفت بخش صدابرداری علاوه بر عواملی همچون وجود زمینه‌های آموزش علم صدابرداری و صدابرداران باتجربه، تجهیزات پیشرفته نیز نقش مهمی دارد. این عامل باعث شده است که در تولید فیلم‌ها و برنامه‌های مختلف، امکان استفاده از جدیدترین روش‌ها وجود نداشته باشد و در نتیجه آثار با استاندارد بالا و با کیفیت ویژه تولید نگردد؛ لذا لازم است که همگام با رشد سایر حوزه‌ها در سینما، این بخش نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد.