به قلم: ریحانه تهامی

شاید با دیدن تیتراژ فیلم های سینمایی و تلویزیونی، اسامی تهیه کنندگان زیادی را دیده باشید که در کشور خود معروف و یا مشهور هستند اما آشنایی چندانی به شغل تهیه کنندگی ندارید. شاید برای شما هم پیش آمده باشد که پس از پایان هفتگی نمایش فیلم سینمایی معروفی بر روی پرده سینما از رکورد فروش آن تعجب کنید و با خود بگویید چه درآمدی نصیب تهیه کننده شده است، چرا من وارد این شغل نشوم؟! و شما را وسوسه کند تا اطلاعات بیشتری راجع به شغل تهیه کنندگی کسب کنید. اما دقیقا مشکل همینجاست، که اطلاعات چندانی از شغل تهیه کنندگی در دسترس نیست و اصلاً نمی دانید که یک تهیه کننده چه وظایفی دارد و علاوه بر آن خیلی ها تهیه کننده و سرمایه گذار را یکی می دانند. جای هیچ نگرانی نیست! چراکه ما این راه را برای شما آسان کردیم، پس برای اینکه با شغل تهیه کنندگی بیشتر آشنا شوید، و جواب سوالاتتان را بیابید، با ما همراه باشید.

تهیه کننده کیست؟

تهیه کننده نقش مهمی در صنعت سینما، تئاتر، رادیو و تلویزیون دارد و چه بسا ممکن است در قالب یک فرد یا یک شرکت فیلمسازی مشغول به کار تهیه کنندگی باشد. تهیه کننده پس از آنکه پروژه ساخته شدن یک فیلم نامه را به دست بگیرد، ابتدا سرمایه لازم جهت ساخت آن فیلم را فراهم می کند، بعد از آن، عوامل و کادر گروه تهیه و تولید را که قرار است مستقیما با خود او همکاری کنند، انتخاب می کند. او پس از تعیین کارگردان، در استخدام عوامل دیگر فیلم تولیدی به ویژه بازیگران، با کارگردان مشارکت می کند و سپس بودجه فیلم را در اختیار مدیر تولید می گذارد، تا زیر نظر او، بودجه را در مصارف بخش های مختلف تولید فیلم، خرج کند.

در اصل تهیه کننده فیلم، با بخش عملی و تجاری فرآیند ساخت فیلم در ارتباط است و مسئول تهیه و تدارک ابزار مورد نیاز کارگردان و دیگر عوامل کار تولیدی است. یک تهیه‌کننده باید خود را در مواجهه با سختی‌ها و مسائلی که ممکن است در روند تولید فیلم اتفاق بیافتد، آماده کند؛ چراکه فیلم‌سازی کاری حرفه‌ای و گروهی است و تحت تاثیر جغرافیای محیط است و هر گونه اتفاقی ممکن است در روند تولید، خلل ایجاد کند.

بدیهی است که سینما دارای ابعاد و وجوه مختلفی است و برای اینکه اثر باکیفیتی خلق شود باید تمام ارکان همکاری کنند و بخش سرمایه و تولید هر اثری، چه فیلم سینمایی باشد و چه اثر تلویزیونی، از قسمت های مهم آن است؛ چرا که بدون آن، اثری خلق نمی شود. ضمن اینکه تهیه‌کننده در صنعت سینما دارای انواع مختلفی است که از این میان می‌توان به تهیه‌کننده اجرایی، تهیه‌کننده وابسته، تهیه‌کننده همکار، تهیه‌کننده ناظر و … اشاره کرد. تهیه کننده، وظیفه تامین بودجه برای تولید یک اثر سینمایی یا تلویزیونی را برعهده دارد که یا خودش برای آن اثر سرمایه گذاری می کند و یا اینکه سرمایه گذاری را پیدا می کند.

چگونه تهیه کننده شویم؟

شاید برایتان سوال باشد حالا که فهمیدید به تهیه کنندگی علاقه دارید یا اینکه تهیه کنندگی را در وجوه شخصیتی خود می یابید، چه کاری باید انجام دهید تا تهیه کننده شوید؟ همانطور که می دانید سینما نمونه ای از هنر است که به دلیل جذابیت‌های ظاهری که در این صنعت وجود دارد، عده ای را به سوی خود جذب می‌کند؛ بنابراین مردم زیادی دوست دارند در سمت‌های مختلف سینما دستی بر آتش داشته باشند؛ اما نکته ای که اهمیت دارد این است که تهیه کنندگی تنها مختص به سینما نیست، بلکه تهیه کننده رادیو، تلویزیون، تئاتر و تهیه کنندگی انیمیشن هم وجود دارد که برای یادگیری و وارد شدن در کار تهیه کنندگی باید وارد حیطه تخصصی هرکدام شد.

شاید کمتر کسی بداند که در دانشگاه، رشته ای با عنوان تهیه کنندگی در مقطع کارشناسی ارشد، دانشجو پذیرش می کند، که هدف آن پرورش نیروی تفکر خلاق براساس آگاهی های تخصصی، و ایجاد مهارت در آن ها در زمینه تهیه و تولید انواع برنامه های تلویزیونی در قالب برنامه های آموزشی، برنامه های نمایشی و مستند ایجاد شده است. فارغ التحصیلان این رشته، علاوه بر آشنایی با روش های مدیریت و شناخت روابط انسانی، قدرت رهبری و برنامه ریزی را فرا می گیرند.

تهیه کنندگی به راحتی اتفاق نمی افتد و در این راه باید سختی های زیادی را متحمل شد. برای آن که شخصی تهیه‌کننده نمونه ای شود؛ و از آنجا که در راس امور ساخت فیلم قرار دارد، باید توانایی مدیریت و رهبری داشته باشد، در غیر این صورت در این راه موفق نخواهد شد.

اما از همه اینها که بگذریم، ما به شما می گوییم که بهترین راه برای تهیه کننده شدن، کسب تجربه در سینما و دستیار تولید شدن است. اگر شخصی چند سال در چند پروژه سینمایی دستیار تولید باشد و کسب تجربه کند، می تواند بر سمت مدیر تولیدی تکیه زند تا در سینما شناخته شود و با طی کردن این مسیر می تواند مجوز تهیه کنندگی را دریافت کند. البته در این راه، مشورت کردن با بزرگان سینما و تهیه کنندگان قدیمی، کمک بزرگی در راستای تهیه کننده شدن است.

اما از ساعات کاری تهیه کننده نباید غافل شد چرا که ساعت خاصی در این حرفه وجود ندارد و به مدت فیلمبرداری بستگی دارد که ممکن است چندماه به طول بیانجامد؛ و گاهی اوقات پیش می آید که تهیه کننده در روز، 20 ساعت مجبور به حضور در صحنه فیلم باشد. اگر می خواهید در کار تهیه کنندگی پیشرفت کنید، پیشنهاد تهیه کنندگی هر فیلمی را نپذیرید و تمرکز خود را معطوف به تولید فیلم های فاخر کنید. نکته مهم این این است که اگر تهیه کننده، فیلمنامه شناس باشد، می تواند اثر خوب از بد را تشخیص دهد؛ در نتیجه فیلمنامه های باکیفیت را برای ساخت انتخاب کند و به این صورت به پیشرفت سینما کمک کند.

ویژگی های یک تهیه کننده خوب

• تهیه کننده خوب باید اطلاعات کافی از فرآیند تولید و حوزه ای که در آن فعالیت می کند مانند سینما یا رادیو و تلویزیون، داشته باشد.
• از آنجا که تهیه کننده برای به خوبی انجام شدن کارها نیاز به افراد زیادی دارد، بهتر است دارای مهارت های ارتباطی خوبی باشد.
• یک تهیه کننده خوب برای افزایش کیفیت فیلم و کاهش هزینه ها، باید از سطح خلاقیت خوبی برخوردار باشد.
• تهیه کننده باید مهارت خوبی در ارائه مطالب و انجام مذاکره با سرمایه گذاران، مدیران رادیو و تلویزیون، سینمادارها و تمامی کسانی که در پروژه برنامه سازی به نوعی دخیل می باشند، داشته باشد.
• توانایی رهبری و مدیریت از دیگر ویژگی های یک تهیه کننده خوب است.
• تهیه کننده علاوه بر داشتن مهارت در برنامه ریزی و سازماندهی باید دارای مهارت های مالی و مدیریت بودجه را هم داشته باشد و یا در صورت لزوم مشاوران مالی و تیم حسابداری ویژه ای را برای خود در نظر بگیرد.
• در آخر اعتماد به نفس، جسارت و انگیزه از وجوه شخصیتی یک تهیه کننده خوب است.

تهیه کننده فیلم چه کاری انجام می دهد؟

برای اینکه بدانیم تهیه کننده چه کاری انجام می دهد، در ابتدا بهتر است بگوییم که تهیه کنندگی در سینما و تلویزیون با هم تفاوت دارند. تهیه کننده در صنعت سینما، مسئول تامین مالی پروژه است در حالی که در تلویزیون، برنامه ها به صورت سفارشی ساخته می شوند، بنابراین تهیه کننده وظیفه تامین مالی اثر تلویزیونی را ندارد و تنها باید به عنوان تهیه کننده، فرآیند تولید را از ابتدا تا انتها مدیریت و سپس همه منابع لازم را سازماندهی کند. به عبارتی تهیه کننده تلویزیون، بودجه فیلم و سریال را تامین نمی کند و تنها تمرکز بر تلاش های خلاقانه برنامه تلویزیونی دارد. تهیه‌کننده تلویزیون معمولاً نویسنده، خالق و مجری برنامه است. یعنی نه تنها نمایش را خلق می کند، بلکه به نوشتن فیلمنامه و اجرای روزمره آن نیز می‌پردازد.

تهیه کننده می تواند به صورت قراردادی با شرکت های تولید فیلم یا تلویزیون کار کند. همچنین می تواند با کسب تجربه کافی، شرکت های تولید فیلم را راه اندازی کند. البته اغلب افراد پس از کسب تجارب زیاد در حوزه سینما و تلویزیون، وارد شغل تهیه کنندگی می شوند.

در خصوص وضعیت کار تهیه کننده ها در ایران تاکنون آمار و ارقام رسمی منتشر نشده است اما براساس خبرهای ضدونقیضی که از حوزه سینما به گوش می رسد، میزان اشتغال در تهیه کنندگی سینما، به سیاستگذاری های سینمایی و هنری کشور بستگی دارد و شاهد افت و خیزهای زیادی در دوره های مختلف تاریخ بعد از انقلاب هستیم و در آینده نیز براساس سیاست های کلان فرهنگی کشور، رشد صنعت سینما و مشاغل زیرمجموعه را شاهد خواهیم بود.

اما تهیه کنندگی و برنامه سازی در رادیو و تلویزیون که در راستای سیاست های کلان رسانه ملی حرکت خواهد کرد از نوسانات کمتری برخوردار است و انتظار می رود که تهیه کنندگی و برنامه سازی در رسانه ملی در سال های آینده با رشد همراه شود. اما به طور کلی وظایف تهیه کنندگی را می توان در چند سطر خلاصه کرد:

• تهیه کننده می تواند در مورد اینکه کدام پروژه تولید شود تصمیم گیری کند.
• تامین منابع مالی پروژه یا پیدا کردن سرمایه گذار
• خواندن فیلمنامه و یا ویرایش آن
• تهیه کننده با همکاری کارگردان، دیگر عوامل تولید و بازیگران را استخدام می کند.

چگونه برای فیلمنامه، تهیه کننده پیدا کنیم؟

پیدا کردن تهیه کننده برای فیلم اولی ها همیشه جزیی از دغدغه آنها بوده است، چرا که کارگردان فیلم اولی برای ساخت یک اثر فاخر باید برای فیلمنامه اش به دنبال یک تهیه کننده خوب باشد که همین روند پیدا کردن تهیه‌کننده برای او امری طاقت‌فرسا است. فیلمساز باید به هر روشی تهیه‌کننده را قانع کند که فیلم‌نامه‌اش، قابلیت جذب مخاطب به سالن سینما را دارد، و برای فیلم نامه به فراخور ساخت فیلم، سرمایه گذار هم می تواند پیدا کند و ساخت فیلم هزینه ای در بر نخواهد داشت. چراکه تهیه‌کنندگان از پرمشغله‌ترین افراد هستند بنابراین گوش آنها از ایده افراد کم تجربه پر است و تنها داستان پخته و شور و شوق فیلمساز می تواند آنها را برای تهیه کنندگی فیلم به وجد آورد. در عین حال باید آمادگی شنیدن جواب رد را هم داشته باشند.

پیدا کردن سرمایه گذار، قدم بعدی فیلمساز است که در ابتدا باید مراجعه به ارگان های دولتی مانند بنیاد سینمایی فارابی کند و اگر نتیجه ای دربر نداشت، سپس در جای دیگری به دنبال سرمایه گذار باشد تا بودجه ساخت فیلم فراهم شود.

تفاوت تهیه کننده و سرمایه گذار چیست؟

در ایران به کسی که جریانات فرهنگی را دنبال می کند و سفارش سوژه می‌دهد، تهیه کننده می گویند اما تشخیص درست اینکه این منابع را چگونه درکنار هم قرار دهد بسیار حائز اهمیت است. در سینمای حرفه ای، تهیه کننده بر تدوین هم نظارت دارد و به طور کلی با مدیریت صحیح به پیشبرد ساخت فیلم کمک می کند. تا زمانی که سالن های سینما پر از تماشاگر است، سینما هم ابهت خود را حفظ کرده و در چنین شرایطی تهیه کنندگی باید برای خود در شاکله سینمای ملی فکر اساسی کند.

اما امروزه سرمایه گذارانی اعم از حقیقی و حقوقی، با در اختیار گذاشتن سرمایه خود، فیلمی را تولید می کنند و این کار به اشتباه به جای تهیه کنندگی در صنعت سینما جا افتاده است. سرمایه گذاران هم از آنجایی که در این صنعت، هم تولید دارد هم فروش، آن را به مثابه ی سایر صنایع می دانند. برای سرمایه گذاران، سینما هم یک جور کسب و کار است، مانند دیگر بیزنس ها با این تفاوت که در صنعت سینما یک محصول تولید می شود و تماشاگران برای تماشای اثر، آن محصول را خریداری می کنند و سرمایه گذار، پولی را دریافت می کند.

سرمایه گذاری در صنعت سینما باعث شده است تا سرمایه گذاران در انتخاب بازیگران دخالت کنند و ترجیح می دهند از بازیگرانی استفاده کنند که آمار فروش فیلم در گیشه را بالا ببرند. جای هیچ تعجبی ندارد؛ چراکه سرمایه گذار در انتظار سود و منافع آن در آینده است و متاسفانه رخنه چنین تفکراتی باعث شده تا کیفیت فیلم های سینمایی افول پیدا کند.

سخن پایانی

به طور کلی تهیه کننده به کسی می گویند که مسئولیت تامین منابع، تدارکات و زیرساخت های لازم را برای خلق اثری بر عهده می گیرد و پس از خواندن فیلم نامه و تصمیم گیری در مورد آن، کارگردان و بازیگران را انتخاب می کند تا به کمک آن ها اثر خلاقی را تولید کند. برای اینکه تهیه کننده شویم، ابتدا باید خصوصیات این شغل را در وجوه شخصیتی خود پیدا کنیم و پس از آن با انتخاب اینکه تهیه کننده چه حوزه ای می خواهیم بشویم، از طریق شرکت در کنکور سراسری و دانشگاه این رشته را دنبال کنیم یا اینکه براساس تجربه کاری و مدیر تولید شدن و بهره بردن از بزرگان تهیه کننده، علاقه خود را دنبال کنیم، اما فکر نکنیم هر کسی که سرمایه فیلمی را تامین کرد، تهیه کننده است بلکه بالعکس به آن فرد سرمایه گذار می گویند. امروز تفاوت های کاری بسیاری میان تهیه کننده و سرمایه گذار وجود دارد. سرمایه گذار، سرمایه گذاری در فیلم را همانند سرمایه گذاری در صنایع می داند و سود و منفعت خود را در این حوزه دنبال می کند بنابراین برای فروش بیشتر اثر، در انتخاب بازیگران هم دخالت می کند و خواهان حضور سلبریتی بیشتری در فیلم است.